7 Comments
Nowoczesna mikrobiologia zaczęła się w drugiej połowie XVII wieku, gdy Antoni van Leeuwenhoek skonstruował mikroskop o 300-krotnym powiększeniu, co pozwoliło mu odkryć mikroby w kropli wody, a wkrótce potem obalić teorię o samoistnym powstawaniu niższych form życia. I dzięki temu został uznany za twórcę mikrobiologii, nauki o najmniejszych mikroorganizmach, istotach żywych, niedostrzegalnych gołym okiem. Dopiero jednak XIX wiek i odkrycia takich ludzi jak Ludwik Pasteur, twórca szczepionki przeciwko wściekliźnie czy Robert Koch, odkrywca bakterii gruźlicy czy wąglika nadały nowy impuls badaniom i pozwoliły leczyć przyczyny a nie tylko skutki Wcześniej, przyczyn schorzeń i epidemii upatrywano w rozmaitych zjawiskach mistycznych, próbowano leczyć skutki, nie mogąc znaleźć źródeł choroby. Mimo, że opisy ospy można znaleźć w chińskich kronikach sprzed 4000 lat, wzmianki o wściekliźnie w babilońskim kodeksie Esznana, a informacje o gruźlicy i malarii w dziełach Hipokratesa, istota zakażeń przez wieki pozostawała dla człowieka tajemnicą. Dla ludzi było pewne, że myszy powstają ze szmat, żaby z mułu, a właściwością mięsa jest gnicie. Nazwiska Pasteura, Kocha czy Leeuwenhoeka znają niemal wszyscy, ale naprawdę tylko nieliczni znają nazwisko Adama Prażmowskiego, a jeszcze bardziej nieliczni wiedzą, że człowiek, który uchodzi za jednego z twórców polskiej mikrobiologii urodził się w gminie Nowy Żmigród! Jak bowiem podaje encyklopedia PWN, Adam Prażmowski urodził się w Siedliskach-Kasztel. Tej miejscowości, która obecnie nosi nazwę „Siedliska Żmigrodzkie”! Warto podkreślić, że jak pisze Zbigniew Perzanowski w artykule „Średniowieczny Żmigród”: /…/ Istniał też do XX wieku folwark leżący między Żmigrodem a wsią Siedliska (na południe od drogi łączącej te dwie miejscowości, a nieco na północ od potoku Głojsce, oddzielającym ten folwark od pól Starego Żmigrodu) o oryginalnej nazwie Kasztel. /…/.
Jak podaje strona internetowa encyklopedia.pwn.pl, Adam Prażmowski urodził się 25 października 1853 roku w Siedliskach-Kasztel w powiecie jasielskim. Jego rodzicami byli Franciszek Prażmowski i Joanna z Teleszyńskich, którzy zawarli związek małżeński 30 maja 1847 roku. Za stroną genealogia.okiem.pl: żeni się Franciszek Prażmowski, ekonom, wdowiec l.35, syn Wojciecha i Marianny z Joanną Teleszińską (sierotą) l. 22, córką Mikołaja i Marianny Radomyskiej w obecności świadka Wincentego Telesznickiego, ekonoma, opiekuna Joanny. Profesor Bolesław Hryniewiecki w okolicznościowym artykule napisanym w 100-lecie urodzin Adama Prażmowskiego tak pisał o jego dzieciństwie: Adam Prażmowski, pionier bakteriologii rolniczej w Polsce, urodzony 25 października 1853 roku w majątku Siedliska (pow. Jasło, dawn. Pilzno), należącym do wuja (męża siostry matki) Bilińskiego, był synem Franciszka i Joanny z Telesznickich. Mając lat 10 w r. 1863 stracił ojca. W pamiętnikach, które poznał syn, a które, niestety, zginęły w Warszawie podczas powstania w r. 1944, wspomina, jak raz ojciec wziął go na kolana i prowadził z nim długie rozmowy, a następnego dnia zniknął bez wieści, jako jedna z ofiar patriotycznie nastawionej młodzieży, która z Galicji przemykała się do Królestwa w roku powstania styczniowego. Po zniknięciu ojca, jak wspominał w pamiętniku, życie jego wraz z siostrą Jadwigą było bardzo ciężkie. Mieszkali nadal u wujostwa Bilińskich, gdzie matka ich prowadziła gospodarstwo domowe. Wykształcenie średnie otrzymał w Przemyślu, lecz za sprawy polityczne został wydalony z VII klasy. Od 14 roku życia, żyjąc w wielkiej biedzie, zarabiał lekcjami: po wystąpieniu z gimnazjum przyjął miejsce nauczyciela domowego na wsi, gdzie przebywał 2 lata, przygotowując się do egzaminu dojrzałości. Dzięki stypendium w r. 1873 wstąpił do Szkoły Rolniczej w Dublanach, którą ukończył w 1876 r. z odznaczeniem.
Kolejne stypendium pozwoliło mu na kontynuowanie nauki na uniwersytecie w Lipsku, gdzie zainteresował się naukami przyrodniczymi, a zwłaszcza botaniką. Równocześnie pracował w laboratorium profesora Augusta Schenka, gdzie zajmował się badaniami nad bakteriami fermentacji mlekowej, które - jako pierwszy - odróżnił od laseczki siennej, wykazując różnice morfologiczne w sposobie tworzenia się przetrwalników. W 1879 roku opublikował pracę „Badania nad rozwojem i działalnością fermentacyjną niektórych bakterii”, która – po uzupełnieniu – w następnym roku dała mu doktorat. Po powrocie do kraju wykładał botanikę i fizjologię roślin w szkole w Dublanach. Kolejny wyjazd zagraniczny do Austrii i Czech pozwolił mu na poznanie stanu tamtejszego rolnictwa i miał ogromny wpływ na kierunek jego dalszych poczynań naukowych. W lipcu 1882 roku został powołany na nauczyciela botaniki i rolnictwa Krajowej Średniej Szkoły Rolniczej w Czernichowie, gdzie w bardzo trudnych warunkach – przy braku odpowiedniego laboratorium – prowadził dalsze prace badawcze na temat powstawania zarodników u bakterii i potwierdził tezę o istnieniu odrębnych gatunków bakterii. W 1884 roku, jako pierwszy w Polsce, opisał budowę i rozwój laseczki wąglika. Jednak najważniejsze osiągnięcia naukowe Adama Prażmowskiego dotyczą procesu wiązania wolnego azotu z powietrza przez rośliny motylkowe. Badania nad roślinami motylkowymi stały się podstawą do uprawy tych roślin i stosowania nawozów zielonych. Prace te, stanowiące trwały wkład do światowej nauki, stały się podstawą do uzyskania przez A. Prażmowskiego w 1893 roku tytułu członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, co stało się uwieńczeniem pierwszego etapu naukowej.
Następne lata swego życia Adam Prażmowski, niewątpliwie człowiek wielu talentów, poświęcił działalności społecznej. Jak pisał profesor Bolesław Hryniewiecki: /…/ W Czernichowie Prażmowski zawarł bliższą znajomość z kolegą z tejże uczelni prof. dr Franciszkiem Stefczykiem. Znajomość przerodziła się w przyjaźń. Na obu przyjaciół duże wrażenie wywarła książka Stanisława Szczepanowskiego „Nędza Galicji”. Zastanawiając się nad sposobami, jakimi możnaby przy ówczesnym ustroju wyrwać galicyjskiego chłopa z tej nędzy, zwrócili uwagę na rozwój spółdzielczości przez zakładanie Kółek Rolniczych i kas spółdzielczych typu Reiffeisena. Pierwsza taka kasa powstała z ich inicjatywy w Czernichowie, a potem Galicja pokryła się całą siecią takich spółdzielni. Dla sprawniejszego działania Kółek Rolniczych postanowiono stworzyć Związek Handlowy Kółek Rolniczych jako centralną instytucję mającą na celu zaopatrywanie sklepów tej organizacji. /…/ Wybrany zarząd powierzył kierownictwo tej instytucji Prażmowskiemu, który w r. 1892 przeniósł się do Krakowa, gdyż lekarze nakazali mu opuścić Czernichów, gdzie się nabawił malarii w ciężkiej formie, która wywołała chorbę nerek. Odtąd przez 18 lat poświęcał się całkowicie nowej pracy na polu spółdzielczości rolniczej. /…/”. Adam Prażmowski funkcję dyrektora ZHKR pełnił do 1910 roku – gdy zaczynał swą pracę, Związek Handlowy Kółek Rolniczych dysponował kapitałem w wysokości 3 tysięcy koron, po 18 latach ten majątek wynosił 2 mln koron! Pełniąc funkcję dyrektora ZHKR, Adam Prażmowski na łamach takich czasopism jak: „Rolnik”, „Tygodnik Rolniczy”, „Gazeta Mleczarska” czy „Przewodnik Kółek Rolniczych” publikował artykuły poruszające problemy nawożenia, nasiennictwa, upraw łąk oraz handlu rolniczego.
Po rezygnacji z pracy w ZHKR powrócił do pracy dydaktycznej i naukowej. Od 1910 roku w pracowni Katedry Chemii Rolnej Uniwersytetu Jagiellońskiego prowadził bdania nad azotobakterą, bakterią tlenową bytującą w glebie – w 1912 roku opublikował pracę „Studia nad azotobakterem, jego morfologią i biologią”, w której opisał całość cyklu życiowego tego organizmu. Za pracę tę otrzymał Veniam Legendi (prawo do prowadzenia wykładów przez niesamodzielnych pracowników naukowych), dzięki czemu od 1913 roku prowadził wykłady z mikrobiologii na Studium Rolniczym. Równocześnie Rada Wydziału Filozoficznego UJ podjęła starania o nadanie mu tytułu profesora. Ten cel udało się osiągnąć dopiero w roku 1919, gdy Adam Prażmowski uzyskał tytuł profesora zwyczajnego mikrobiologii i uprawy roslin. Zmarł 20 sierpnia 1920 roku w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Adam Prażmowski, urodzony w Siedliskach-Kasztel (obecnie: Siedliska Żmigrodzkie), był niewątpliwie jedną z najwybitniejszych postaci świata naukowego Polski pod zaborami, a jego wkład w dziedzinę mikrobiologii glebowej i rolniczej był nieoceniony. To właśnie jemu w pierwszym rzędzie należy przypisać zasługę tzw. zielonego nawożenia jako wartościowego i zarazem taniego środka podnoszenia urodzajności gleb ubogich w azot.
Jak to się czasami mawia: cudze chwalicie, swego nie znacie…
