Zabytek jest materialnym świadectwem historii w jej szerokim rozumieniu – przekazuje wiedzę o czasach, w których powstał: o ówczesnej kulturze, osiągnięciach w sztuce, nauce czy gospodarce. Stanowi zarówno upamiętnienie życia codziennego, ale też dokument niecodziennych wydarzeń. Zabytki sztuki i kultury łączą przeszłość z przyszłością, świadczą o dziejach ludzkości, mówią nam o czynach przodków, o ich życiu, dążeniu i upodobaniach; są pełnym wartości mieniem całego narodu. Ani jedno pokolenie nie ma prawa uważać się za bezwzględnego ich właściciela. Jest tylko czasowym ich depozytariuszem.
Na chwilę obecną w rejestrze (według stanu na 30 września 2021 roku) prowadzonym przez Narodowy Instytut Dziedzictwa znajduje się 23 obiektów zabytkowych położonych w gminie Nowy Żmigród. Są one w różnym stanie technicznym, niektóre wyglądają pięknie, jak np. odnowiony kościół w Starym Żmigrodzie, a niektóre zwyczajnie smucą oczy, jak np. rozpadające się ogrodzenie cmentarza w Nowym Żmigrodzie. Być może, gdyby ludzie, którym zależy na tym, aby pamiątki przeszłości cieszyły swoim blaskiem potrafili znaleźć ze sobą wspólny język wszystko wyglądałoby inaczej. Ale to raczej mało prawdopodobne. Dla tych, którzy chcieliby się pochwalić znajomym zabytkami gminy Nowy Żmigród, przedstawiamy ich wykaz…
Desznica
- cerkiew greko-kat. p.w. św. Dymitra, ob. kościół rzym.-kat. p.w. Świętego Krzyża, 1790, nr rej.: A-65 z 31.01.1985
Kąty
- karczma, ob. dom nr 48, 2 poł. XIX, nr rej.: A-398 z 9.09.1971
Łężyny
- kościół par. pw. św. Mikołaja, drewn., XV, XVIII, 1910, nr rej.: A-1350 z 25.10.1994
Łysa Góra
- cmentarz wojenny Nr 9 z I wojny światowej, nr rej.: A-297 z 13.07.1993
- kaplica przydrożna, na dz. 632/1, pocz. XIX, nr rej.: A-1371 z 26.01.2016
Makowiska
- park dworski, XIX, nr rej.: A-105 z 6.10.1986:
- kuźnia, nr rej.: j.w.
- fundamenty dworu i budynku gospodarczego, nr rej.: j.w.
Nowy Żmigród
- kościół par. p.w. św. Piotra i Pawła, 1 poł. XVIII, XIX, nr rej.: A-170 z 25.04.1972
- dzwonnica, XVIII, XIX, nr rej.: j.w.
- cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.
- cmentarz rzym.-kat. (część), k. XVIII, nr rej.: A-65 z 27.01.2003
- kaplica cmentarna p.w. Świętej Trójcy, 1 poł. XIX, nr rej.: j.w.
- ogrodzenie z bramą, XIX, nr rej.: j.w.
- fragment muru obronnego, ul. Wałowa, XVI, nr rej.: A-1514 z 26.01.2018
- cmentarz wojenny z I wojny światowej, kwatera na cmentarzu rzym.-kat., 1915, nr rej.: A-1090 z 1.06.1993
- cmentarz żydowski, nr rej.: A-1088 z 23.11.1990
- park dworski, XIX, nr rej.: A-1087 z 22.06.1995
- zajazd, tzw. Stara Gmina, Rynek/ul. Dukielska, XVIII, nr rej.: A-111 z 10.01.2006
- dom, Rynek 1, 1 poł. XVIII, nr rej.: A-213 z 15.10.1990
- dom, Rynek 2, 1 poł. XVIII, nr rej.: A-214 z 15.10.1990
- akwedukt, ul. Wyżna, 1897, nr rej.: A-1596 z 20.02.2019
Stary Żmigród
- kościół par. p.w. św. Katarzyny, XV, poł. XVI, 1924, nr rej.: A-12 z 31.08.1999
Gdy patrzymy na coś, co widzimy już po raz któryś tam, czasami pomyślmy, że to na to samo, co my teraz patrzyli nasi przodkowie. Przodkowie, których imion, być może, już nie znamy. Szanujmy naszą przeszłość, bo jest ta nasza tożsamość, to jest to coś, co powoduje, że jesteśmy właśnie tacy, jacy jesteśmy.