Oświata

Bardzo często z ust prominentnych przedstawicieli władz samorządowych daje się słyszeć słowa-wytrychy w rodzaju „część oświatowa subwencji ogólnej” czy „część wyrównawcza subwencji ogólnej”. W zasadzie słuchacze robią wtedy tzw. dobrą minę do złej gry i udają, że wszystko dobrze rozumieją.

Czy aby naprawdę? Pragnąc, aby Czytelnicy „Obserwatora Żmigrodzkiego” byli świadomymi obywatelami, przygotowaliśmy krótki tekst, który w maksymalnie prosty sposób ma te zawiłości gminnych dochodów wytłumaczyć.

W teorii wszystko jest bardzo proste: każda gmina powinna osiągać takie dochody własne, by mogła z nich finansować wszelkie zadania, które na nią nakładają przepisy prawa. W praktyce jednak, dochody własne nie mogą być wyłącznym i wystarczającym źródłem finansowania zadań samorządu terytorialnego. Jednym z mechanizmów wyrównywania szans biedniejszych samorządów jest subwencja, która często stanowi podstawę działalności finansowej JST, gdyż w wielu gminach udział subwencji jest znacznie wyższy niż poziom dochodów własnych. Generalnie, można by rzec, że bez subwencji państwa znakomita większość gmin, zwłaszcza wiejskich, musiałaby zaprzestać działalności pod koniec pierwszego kwartału. Jak zatem można zauważyć, subwencja jest jednym z istotnym, jeżeli nie najistotniejszym źródłem dochodów gmin. Jednym z niewątpliwych jej plusów (nie dotyczy to subwencji oświatowej, która działa w oparciu o nieco inne zasady) jest brak konieczności przedstawiania władzom państwowym celów, na które jest ona przeznaczona, co sprawia, że władze samorządowe mogą poczuć pewnego rodzaju suwerenność w kwestii finansowej. Statystyki wskazują, że udział subwencji ogólnej w dochodach ogółem gmin utrzymuje się, od pięciu lat, na względnie zbliżonym poziomie. Największy udział subwencji w dochodach ogółem został zanotowany wśród gmin wiejskich, wśród których 98% jednostek otrzymuje subwencję wyrównawczą.

W połowie stycznia br. Ministerstwo Finansów opublikowało planowane roczne wskaźniki wysokości subwencji oraz wskaźnik udziału gmin w podatku PIT płaconym przez mieszkańców. Zwłaszcza ten ostatni wskaźnik jest interesującym materiałem do analizy poziomu zamożności mieszkańców (wskaźnik na 2018 rok wynosi 37,98%, co oznacza, że taka część z płaconych przez nas podatków dochodowych zasila budżet gminy w której mieszkamy i to jest właśnie nasz najbardziej bezpośredni wpływ na dochody gminy). Jak widać z zestawienia, pod względem wysokości subwencji Gmina Nowy Żmigród plasuje się na 3 miejscu wśród gmin powiatu jasielskiego, a pod względem wysokości przychodów z podatku PIT na miejscu 5.

Część wyrównawczą subwencji ogólnej podstawowej otrzymują gminy, w których dochód podatkowy na 1 mieszkańca jest niższy od 92% średniego dochodu podatkowego wszystkich gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca kraju. Podstawę do ustalenia wysokości kwoty podstawowej stanowią dane ze sprawozdań z wykonania dochodów podatkowych gminy za 2016 r. oraz dane o liczbie mieszkańców według stanu na dzień 31 grudnia 2016 r., ustalonej przez Główny Urząd Statystyczny. W 2018 r. kwotę podstawową części wyrównawczej subwencji ogólnej otrzyma 1886 gmin, z tego: 139 miast, 454 miasta i gminy oraz 1 293 gminy. Kwotę uzupełniającą otrzymują zaś tylko te gminy, w których gęstość zaludnienia, ustalona według stanu na dzień 31 grudnia 2016 r. jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju i dochód podatkowy na 1 mieszkańca gminy jest nie wyższy, niż 150% średniego dochodu podatkowego na 1 mieszkańca kraju. W 2018 r. kwotę uzupełniającą otrzyma 1786 gmin, z tego: 7 miast, 454 miasta i gminy oraz 1 325 gmin.

Część oświatowa subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego planowana na rok 2018 wynosi 43 079 335 tys. zł i jest większa w porównaniu do kwoty części oświatowej subwencji ogólnej określonej w ustawie budżetowej na rok 2017 o 2,8%. W kwocie części oświatowej subwencji ogólnej planowanej na rok 2018 zostały uwzględnione m.in. zmiany zakresu zadań oświatowych, z których najważniejsze to podwyższenie wynagrodzeń nauczycieli o 5% od 1 kwietnia 2018 roku. Subwencja oświatowa otrzymywana przez JST pozwalała w 2016 r. na pokrycie przeciętnie 68,09% wydatków na oświatę realizowanych przez samorządy.

Część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin ustala się w wysokości stanowiącej sumę łącznej kwoty wpłat gmin do budżetu państwa oraz kwoty uzupełniającej części wyrównawczej subwencji ogólnej dla tych gmin, których wskaźnik dochodów podatkowych jest wyższy od 150% wskaźnika. Wpłata, które dokonują bogatsze gminy na rzecz biedniejszych nosi popularną nazwę „janosikowego” i budzi coraz większe kontrowersje. Zwłaszcza wśród tych samorządów, które muszą dzielić się z innymi. Jako ciekawostkę można podać, że 159 gmin w województwie podkarpackim łącznie z tego tytułu wpłaciło do budżetu państwa w sumie 215 712 zł (gmina Solina), podczas, gdy gmina Kleszczów wpłaciła 50 353 805 zł! W 2018 r. część równoważącą otrzyma 1 515 gmin, z tego: 180 miast, 477 miast i gmin oraz 858 gmin. Wskaźnikiem poziomu zamożności gmin jest tzw. wskaźnik G, który wynosi 1 668,68 a w przypadku gminy Nowy Żmigród tylko 618,93, co wskazuje na niski poziom zatrudnienia mieszkańców, niskie wynagrodzenia (praca na „czarno”) oraz niewielką ilość podmiotów gospodarczych.

W 2018 roku wielkość udziału gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, wynosić będzie 37,98%. W całym kraju 77 gmin wiejskich będzie miało dochody z tego tytułu mniejsze niż milion zł. Najmniejsze dochody z podatku od osób fizycznych, poniżej pół miliona złotych, zasilą budżety trzech gmin: Przytuł w woj. podlaskim (419 tys. zł), Podedwórza w woj. lubelskim (469 tys.) oraz Krempnej w woj. podkarpackim (499 tys. zł).